

บทความโดย ผศ.นรเศรษฐ์ อุดาการ
Asst.Prof. Norrasate Udakarn
The College of Music, Payap University
หากนึกย้อนกลับไปสัก 15 – 20 ปี แล้วบอกกับครอบครัว บอกกับพ่อแม่ ว่าจะเรียนดนตรี คำถามที่ได้รับคงจะไม่ต่างกันสักเท่าไหร่ ซึ่งคงหนีไม่พ้น จบดนตรี ทำงานอะไรได้? งาน เกี่ยวกับดนตรีจะหาเงินพอหรือ? แต่ในปัจจุบัน คำถามที่เคยถูกถามนั้น กำลังจะหมดไป เพราะปัจจุบันเป็นยุคที่สิ่งต่าง ๆ รอบตัวเราเปลี่ยนแปลงไปมาก ซึ่งกลายเป็นยุคที่คนแม้จะอยู่เฉย ๆ ที่บ้าน ไม่ต้องออกไปทำงานในรูปแบบที่เป็นงานประจำ งานหาเข้ากินค่ำ งานรับจ้างหรือแม้แต่งานราชการ แต่ก็สามารถใช้เครือข่ายที่ตนมี ให้เงินที่มีทำงานแทนได้ หรือแม้แต่อาชีพใหม่ ๆ ที่ยังไม่สามารถหาคำอธิบายได้ ก็เกิดขึ้นมากมาย และหนึ่งในนั้นคืองานสายอาชีพดนตรี ซึ่งมีมากมายหลากหลายงาน เกี่ยวกับดนตรีที่คนจบดนตรี สามารถทำได้ เพราะปี 2020 เป็นต้นไป จะเป็น “ยุคแห่งคนสร้างงาน ไม่ใช่ยุคแห่งคนหางาน”
ดังนั้น ทุกสิ่งย่อมเป็นไปได้ทั้งหมด ไม่ว่าคุณจะเรียนจบหรือไม่ โดยจบดนตรี หางานทำง่ายกว่าที่คุณคิดมากนัก วันนี้ เราจึงขอนำเสนอบทความเพื่อเป็นแนวทางและเปิดมุมมองความคิด ให้สามารถมองเห็นโอกาสในการสร้างงานด้วยทักษะและความรู้เกี่ยวกับดนตรี สำหรับปี 2020 – 2021
หากคุณเป็นคนหนึ่งที่มีคำถามว่า จบดนตรี ทำงานอะไรได้บ้างนั้น ต้องขอตอบแบบไม่อายและค่อนข้างเย่อหยิ่งก่อนเลยว่าอาชีพสายดนตรี หรืองานด้านดนตรีนั้นนอกจากจะไม่มีวันตกงานแล้ว อาชีพทางด้านดนตรีนั้นยังไม่มีเพดานเงินเดือนอีกด้วย ขอเพียงคุณจบดนตรี หางานแล้วไม่เลือกงาน คุณต้องสร้างงานด้วยตัวคุณเอง ซึ่งเป็นที่มาของงานสายดนตรีที่น่าสนใจสำหรับคนยุคใหม่ ทั้ง 5 อาชีพ ดังนี้

Foley Artist
Foley Artist หรือนักสร้างเสียงประกอบภาพยนตร์ เป็นอาชีพทางดนตรีอีกอาชีพที่คนจบดนตรี สามารถทำได้และเป็นอีกอาชีพที่มีความน่าสนใจอย่างมาก ทั้งด้านดนตรี ละครและภาพยนตร์ Foley เป็นขั้นตอนการสร้างเสียงอย่างหนึ่ง คล้ายการทำ Sound Effect เป็นกระบวนการทำงานที่เกิดขึ้นในอุตสาหกรรมภาพยนตร์ โดยเป็นทำงานที่เกิดขึ้นในส่วนของ post-production เพื่อเพิ่มคุณภาพของเสียงต่าง ๆ ที่เกิดขึ้นในภาพยนต์นั้น ๆ
กระบวนการนี้ ถูกเรียกว่า “Foley” ตามชื่อของนักสร้างเสียงชาวอเมริกัน Jack Foley (1891-1967) ชายซึ่งเป็นเหมือนผู้บุกเบิกเทคนิคการสร้างเสียงเพื่อใช้ในงานภาพยนต์ โดย “Foley” ยังถูกนำมาใช้เรียกพื้นที่และสถานที่ในการทำงานอีกด้วย อาทิ Foley-Stage หรือ Foley Studio
นักสร้างเสียง เป็นศาสตร์อย่างนึงในการสร้างเสียง ซึ่งต้องย้อนกลับไปนึกถึงยุคคุณปู่คุณย่า ที่ท่านยังคงนั่งฟังละครวิทยุ ซึ่งเป็นยุคที่มีข้อจำกัดมากมาย โดยฉพาะอย่างยิ่งในขั้นตอนการบันทึกเสียง ซึ่งไม่สามารถใช้เสียงจากของประกอบฉากจริงได้ โดยในยุคนั้น การสร้างเสียงในละครวิทยุนั้นมี วิธีการที่น่าสนใจอย่างมาก เช่น การสร้างเสียงฝนตก เสียงแม่น้ำ ที่ต้องใช้อ่างน้ำหสมกับการใช้มือลงไปทำให้เกิดเสียง หรือการสร้างเสียงควบม้า ซึ่งต้องใช้กระบวนการสร้างเสียงโดย กะลามะพร้าวหรือถ้วยติดแทบกาวแล้วกดลงไปที่พื้นดิน เพื่อให้เกิดเสียงสมจริงเหมือนเสียงควบม้า เป็นต้น
ในทางปฏิบัติแล้ว นักสร้างเสียงนั้นสร้างเสียงต่าง ๆ จากสิ่งที่สมมุติขึ้นทั้งหมด แต่เมื่อนำมาประกอบเข้ากับภาพแล้ว กระบวนการหลอกประสาทรับรู้ของมนุษย์จึงเริ่มขึ้นเพื่อสร้างความรับรู้ให้เกิดขึ้น โดยเกิดจากความสัมพันธ์กันระหว่างตาและหู ให้เกิดความสมจริงและปรับคุณภาพของเสียงต่าง ๆ ในสามารถความคุมได้มากขึ้น
ยกตัวอย่างเช่นภาพยนตร์เรื่อง “A Quiet Place” ซึ่งภาพยนต์สมัยใหม่หลังยุคหนังเงียบที่มีความเงียบที่สุดเรื่องหนึ่ง ก็ยังต้องอาศัยการทำงานของ นักสร้างเสียง เพื่อสร้างบรรยากาศและความสมจริงในเกิดขึ้นในภาพยนตร์ ดังนั้นจะเห็นแล้วว่าแม้ว่าจะมีการใช้เสียงจากการถ่ายทำจริงอยู่บ้าง แต่ภาพยนต์ทุกเรื่องก็จะต้องผ่านเข้ามาในกระบวนการ Foley ทุกเรื่อง ดังนั้น จบดนตรี ทำงานอะไรดี คงเป็นคำถามสำหรับคนที่อาจจะเสียโอกาส เพราะมีงานดี ๆ รอคนจบดนตรีอยู่มากมาย
Sound Collector
อาชีพยุคใหม่ งาน เกี่ยวกับดนตรี ที่ในปัจจุบันอาจจะยังไม่มีคนเคยทำมาก่อน จากการพัฒนาของเทคโนโลยีและความเปลี่ยนแปลงของสังคมโลก ส่งผลให้ในระยะเวลาอีกไม่เกิน 5 – 10 ปีนี้ จะมีอาชีพใหม่ ๆ ที่ยังไม่สามารถตั้งชื่อเรียกได้เกิดขึ้นมากมาย และหนึ่งในอาชีพนั้นก็คือ “นักสะสมเสียง” ซึ่งเป็นหนึ่งในอาชีพที่เต็มไปด้วยความช่างสังเกต และความสนใจในสิ่งต่าง ๆ รอบตัว เพราะอาชีพนักสะสมเสียง จะต้องเป็นคนที่เก็บและบันทึกเสียงต่าง ๆ ไม่เพียงแต่เครื่องดนตรี โน้ต คอร์ดหรือบทเพลง แต่ยังรวมไปถึงเสียงธรรมชาติ หรือเสียงที่เป็นเสียงพิเศษต่าง ๆ ที่อาจจะเกิดขึ้นได้จากแหล่งกำเนิดเสียงที่เราคาดไม่ถึง
ตัวอย่างที่ชัดเจนสำหรับคนจบดนตรี ทำอะไรได้บ้างที่เกิดขึ้นจริงในอุตสาหกรรมบันเทิง คือ การได้มาซึ่งเสียงของ “Godzilla” และเสียงไดโนเสาร์ เพราะเสียงของสัตว์ยักษ์ที่กล่าวไปนั้น มีที่มาจาก “เชลโล่” หนึ่งในเครื่องดนตรีคลาสสิกในยุคเรานี่เอง แต่ผ่านกระบวนการสร้างเสียงใหม่ขึ้น ด้วยเทคนิคทางภาพยนตร์ผสมกับการยืดสายของเชลโล่ลง พร้อมทั้งสีให้เกิดเสียงที่มีเอกลักษณ์ โดยนักสะสมเสียงก็ต้องเก็บและบันทึกไว้ เพื่อนำมาใช้ในการตัดต่อ
ดังนั้น หากคุณเป็นคนที่มีความสนใจในเสียงต่าง ๆ คุณสามารเก็บบันทึกเสียงเหล่านั้นไว้ เผื่อวันข้างหน้าคุณอาจจะเป็นเจ้าของเสียงเอฟเฟคที่เป็นเสียงเฉพาะที่สามารถนำมาขายได้ เป็นงาน เกี่ยวกับดนตรีอีกอาชีพที่สร้างรายได้

Music Therapist
สำหรับการดำเนินชีวิตอยู่ในสังคมสมัยใหม่ ยารักษาโรคต่าง ๆ อาจจะไม่เพียงพอต่อการรักษาพยาบาลมนุษย์ เพราะยารักษาโรคเหล่านั้นสามารถช่วยบำบัดและรักษาอาการได้เพียงแต่ด้านกายภาพ แต่สำหรับด้านจิตใจนั้นยาไม่สามารถช่วยได้
ดนตรีบำบัด (Music Therapy) งาน เกี่ยวกับดนตรีอีกอาชีพหนึ่งที่น่าสนใจ จึงเกิดขึ้นเพื่อนำมาใช้ในการรักษา หรือพัฒนาศักยภาพของผู้ป่วยทั้งในด้าน ร่างกาย จิตใจ ความคิด และรวมไปถึงทักษะทางสังคม เพื่อให้ผู้ป่วยมีสภาพจิตใจที่ดียิ่งขึ้น สามารถพัฒนาคุณภาพชีวิตให้กลับสู่สภาวะปกติ หรือแม้กระทั้ง ดนตรีบำบัดสามารถช่วยในการฟื้นฟูให้ผู้ป่วยมีความพร้อมเพื่อที่จะรับการรักษาด้วยวิธีการปกติได้ดียิ่งขึ้นได้อีกด้วย
จากผลงานวิจัยที่เคยมีการศึกษาไว้ สำหรับการใช้ดนตรีบำบัดต่อผู้ป่วยที่กำลังจะเข้ารับการผ่าตัด โดยมีการใช้ดนตรีบำบัด ด้วยการให้ผู้ป่วยฟังเพลงก่อนการผ่าตัด โดยหลังจากฟังเพลงสามารถช่วยลดความเครียดและความกังวลของผู้ป่วยได้ เนื่องจากฮอร์โมนที่เกี่ยวกับความเครียดนั้นมีปริมาณลดลง ส่งผลให้สามารถสรุปได้ว่าดนตรีบำบัดสามารถช่วยลดอาการเครียดและลดความกังวลต่อผู้ป่วยได้เป็นอย่างดี อีกทั้งการฟังดนตรียังช่วยลดภาวะซึมเศร้า และสามารถปรับให้อารมณ์สงบขึ้นทำให้นอนหลับง่ายขึ้น เรียกได้ว่าดนตรีบำบัดเปรียบเสมือนยา หรือกิจกรรมบำบัดที่สามารถส่งผลกับจิตใจ ได้เป็นอย่างดี
ซึ่งปัญหาไม่ได้อยู่ที่ศาสตร์ดนตรีบำบัด แต่อยู่ที่กระบวนการสร้างและผลิตนักดนตรีบำบัด (Music Therapist) ซึ่งเป็นกระบวนการที่ซับซ้อนและต้องอาศัยการบูรณาการองค์ความรู้ทั้งในด้านดนตรี และในด้านการแพทย์ เพื่อให้ได้ผลผลิตเป็นนักดนตรีบำบัดในแบบที่สามารถใช้การได้จริง และสามารถสร้างงานให้เกิดขึ้น ดังนั้นพอจะเห็นโอกาสและเป็นการตอบคำถามว่า จบดนตรี ทำงานอะไร ได้อย่างไร้กังวลเพราะอาชีพและงาน เกี่ยวกับดนตรีงานนี้กำลังเป็นที่ต้องการอย่างมากในสังคมไทย ที่ก้าวสู่สังคมผู้สูงอายุและสังคมที่เต็มไปด้วยโรคภัยที่เกี่ยวข้องกับจิตใจมากมายหลายโรค

Music Teacher
อาชีพครูดนตรี เป็นงาน เกี่ยวกับดนตรีอีกหนึ่งอาชีพที่มีความสำคัญอย่างมากต่อการพัฒนาความเป็นมนุษย์ ไม่ใช่เพียงเพราะครูดนตรีคือผู้ทำหน้าที่ในการถ่ายทอด และส่งต่อองค์ความรู้ด้านดนตรีทั้งสากลและดนตรีไทยซึ่งเป็นมรดกของชาติให้กับเด็กและเยาวชนหรืออาจจะเป็นใครก็ได้ ไม่ว่าจะเพศไหน วัยไหน ที่ต้องการความรู้เกี่ยวกับดนตรี แต่เพราะครูดนตรี คือ “ผู้สร้างค่านิยม” อย่างแท้จริง ที่สามารถเป็นผู้ชี้นำความคิดในนักเรียนชอบหรือไม่ชอบดนตรี ได้จากการสอนและการเปิดประสบการณ์ให้แก่นักเรียน
ดังตัวอย่างในหลายประเทศ ที่เริ่มต้นการพัฒนาประเทศด้วยการพัฒนาคน และเริ่มต้นกระบวนการพัฒนาคนด้วยการใช้ครูเป็นเครื่องมือ อาทิ ญี่ปุ่น สิงคโปร์หรือแม้แต่ประเทศลาว ที่มีการตั้งเป้าหมายในการนำพาประเทศ ให้หลุดพ้นภาวะยากจนภายในระยะเวลา 10 ปี ซึ่งลาวเริ่มต้นที่การสร้างครู และใช้ครูเป็นกลไกสำคัญในการพัฒนาประเทศของเขา โดยหนึ่งในวิชาที่มีความสำคัญก็คือวิชา ดนตรี เพราะดนตรีสามารถสร้างความสนุกสนานและที่สำคัญคือ ดนตรี สามารถเปลี่ยนพฤติกรรมและความคิดของคนได้ สังเกตได้จากเวลาคนอกหัก สิ่งแรกที่จะทำ ก็คือการฟังเพลง เพราะดนตรีสามารถที่จะเข้าถึงและทะลุไปเยียวยาจิตใจได้
สำหรับประเทศไทย ครูดนตรีดูเหมือนว่าจะถูกมองข้าม และมีแนวทางในการผลิตที่ไม่ชัดเจน เชื่อหรือไม่ว่าครูดนตรีในประเทศไทยกำลังขาดแคลน และไม่เพียงขาดแคลนในแง่ของจำนวน แต่ยังขาดแคลนในแง่ของจิตสำนึก จรรยาบรรณและความเป็นครูอีกด้วย ดังนั้นหนึ่งในอาชีพที่จบดนตรี ทำงานอะไรได้บ้างนั้น อาชีพครูดนตรี ยังคงเป็นอีกอาชีพที่มีความสำคัญและเป็นที่ต้องการของสังคมอย่างมาก
Composer and Arranger
อีกหนึ่งงาน เกี่ยวกับดนตรีที่คุณสามารถสร้างงานได้ด้วยตัวของคุณเอง เพราะงานทุกชิ้นที่คุณสร้างสรรค์ขึ้นนั้น จะตกเป็นกรรมสิทธิ์ของคุณ ซึ่งสามารถนำออกขายได้ เพราะหากเปรียบกับอาชีพนักดนตรีหรือนักร้อง หลายครั้งที่เขาเหล่านั้นต้องใช้บทเพลงของคนอื่นในการแสดง อีกทั้งจากการแสดงดังกล่าว เหล่านักดนตรีและนักร้องจะต้องจ่ายค่าลิขสิทธิ์เพลงให้กับเจ้าของบทเพลงอีกด้วย ซึ่งในความเป็นจริงนั้นก็มีอยู่หลาย ๆ ครั้งหลายเหตุการณ์ที่ต้องมีการฟ้องร้องกันเลยทีเดียว
อาชีพนักแต่งเพลง และนักเรียบเรียงเพลงนั้น สามารถทำงานดนตรีได้ตามแต่คุณต้องการ และที่สำคัญคือเป็นอีกอาชีพที่ไม่มีวันตกงาน และไม่มีเพดานรายได้มาจำกัด เพราะหากคุณสร้างงานอยู่ตลอดเวลา ประกอบกับเครือข่ายที่ดี เพียงเท่านี้ก็อาจจะทำให้คุณเป็นนักแต่งเพลงที่สามารถสร้างรายได้เป็นกอบเป็นกำเลยทีเดียว แต่ก็ไม่ใช่เรื่องง่ายที่จะประสบความสำเร็จในงาน เกี่ยวกับดนตรีงานนี้ เพราะก่อนที่คุณจะจบการศึกษาหรือการเรียน คุณต้องมั่นศึกษาและต้องเข้าใจหลักทฤษฎีดนตรีอย่างลึกซึ้ง เพื่อให้มีทักษะมากเพียงพอจะยึดอาชีพนักแต่งเพลง เพราะอาชีพนี้เป็นอาชีพที่มีคู่แข่ง และมีการแข่งขันกันตลอดเวลา